Gözetmek nasıl yazılır TDK ?

Gözetmek Nasıl Yazılır TDK? Güç, Toplum ve İktidar İlişkilerinin Dili

Bir Siyaset Bilimcinin Gözünden “Gözetmek”

Toplumsal düzenin kırılgan yapısına kafa yoran bir siyaset bilimci için “gözetmek” yalnızca bir kelime değil, iktidarın görünmez damarlarında akan bir eylemdir. Türk Dil Kurumu’na göre doğru yazımı “gözetmek” şeklindedir; “göz etmek” ya da “gözetm ek” gibi biçimsel hatalar dilde sıkça görülse de, kelimenin asıl anlamı —bir şeyi korumak, dikkatle izlemek, kollamak— modern siyaset teorilerinde çok daha derin bir yankı bulur. Çünkü her gözetme, aynı zamanda bir iktidar biçimidir.

İktidarın Gözü: Gözetleme ve Disiplin

Michel Foucault’nun panoptikon metaforunu hatırlayalım: birey, kendisini sürekli izleyen bir merkezin farkında olmadan davranışlarını disipline eder. Gözetmek burada sadece bir fiil değil, bir iktidar mekanizmasıdır. Devletin kurumları, medyanın görünmez denetimi, algoritmaların dijital iz sürücülüğü… Hepsi aynı sorunun farklı yüzleridir: Kim kimi gözetliyor ve bu gözetim hangi meşruiyetle sürüyor?

Bu noktada siyaset biliminin temel sorularından biri gündeme gelir: Gözetim, vatandaşın güvenliği için mi vardır, yoksa iktidarın sürekliliği için mi?

Kurumlar, İdeoloji ve Vatandaşlık

Kurumlar, modern devletin gözetim ağının düğüm noktalarıdır. Yasalar, eğitim sistemi, medya ve bürokrasi, bireyin davranışlarını “normal”leştirirken, ideoloji bu gözetimi içselleştirir. Vatandaş, kendi rızasıyla gözetlenir hale gelir.

Bu süreçte vatandaşlık, sadece hakların değil, aynı zamanda “gözaltında olmanın” da bir statüsüne dönüşür. Devlet vatandaşını korur; ama aynı zamanda onu izler, biçimlendirir, değerlendirir. Dolayısıyla “gözetmek” bir koruma eylemiyken, aynı zamanda bir kontrol aracıdır.

Erkeklerin Stratejik, Kadınların Demokratik Gözetimi

Toplumsal cinsiyet açısından bakıldığında, “gözetmek” kavramı iki farklı mantıkla işler. Erkek egemen siyasal kültür, gözetmeyi stratejik bir güç aracı olarak görür: iktidarı sürdürmek, tehditleri belirlemek, alanı korumak. Devletin gözünün, askerin disipliniyle birleştiği noktada gözetmek; kontrolün, hatta korkunun diline dönüşür.

Oysa kadınların siyasal katılım perspektifi, gözetmeyi empatik ve ilişki merkezli bir süreç olarak yorumlar. Kadınlar için “gözetmek”, başkasının varlığını bastırmadan farkında olmaktır; denetlemek değil, dayanışmayı sürdürmektir. Böylece gözetme, güç üretmenin değil, toplumsal bağ kurmanın aracı olur.

Peki o zaman soru şudur: Gözetmek bir iktidar biçimi mi, yoksa bir dayanışma pratiği mi?

Gözetmek ve Dijital Çağın Vatandaşlığı

Bugün “gözetmek” artık yalnızca devletin işi değildir. Sosyal medya algoritmaları, güvenlik kameraları, akıllı şehir sistemleri — hepsi birer dijital gözetim ağına dönüşmüştür.

Vatandaş, her “like”ında, her arama motoru sorgusunda kendi verisini ifşa eder. Artık “gözeten devlet” değil, “kendini gözeten toplum” vardır.

Siyaset bilimi bu yeni evrede, özgürlük ile güvenlik arasındaki o eski dengeyi yeniden düşünmek zorundadır. Çünkü bireyin izlenmesi, artık bir politik tercih değil, teknolojik bir norm haline gelmiştir.

Dilin İktidarı: Gözetmek Sözcüğünün Politik Anlamı

TDK tanımında sade bir fiil gibi görünen gözetmek, aslında siyasal bir metafordur.

Dil, iktidarın en sessiz aracıdır. “Gözetmek” kelimesi bile, kimsenin fark etmediği bir güç ilişkisini yeniden üretir: Birinin gözlemleyen, diğerinin gözlenen olduğu bir düzen.

O halde dildeki küçük bir yazım farkı bile —“gözetmek” mi “göz etmek” mi— bir iktidar farkına işaret etmez mi?

Sonuç: Gözetilmeden Gözetmek Mümkün mü?

Siyaset biliminin en kışkırtıcı sorusu belki de budur: Gözetilmeden gözetmek mümkün mü?

Toplumsal düzenin devamı, her zaman bir tür denetimi gerektirir. Ancak bu denetimin yönü ve biçimi, demokrasi ile otoriterlik arasındaki sınırı belirler.

Gerçek demokrasilerde gözetim değil, şeffaflık esastır. Gözetmek, kontrol değil, sorumlulukla ilgilidir.

Bugünün dünyasında her vatandaş hem gözetleyen hem gözetlenendir. Bu durumda siyaset bilimi, belki de “gözetmek” fiilini yeniden yazmalıdır — ama bu kez özgürlük odaklı bir anlamla.

Son Bir Soru:

Gözümüz kimin üzerinde — ve kim bizim üzerimizde gözünü hiç ayırmıyor?